Cuma Namazı Üzerine Farz Olanların Alışveriş Yapması Günah mı?

Alış veriş ve benzeri icare, sulh, sanat ve başka işlerle meşgul olup cuma namazından geri kalmak Hanefîlere göre tahrimen mekruh, onların dışındaki cumhura göre ise haramdır. Bu haramlık cumhura göre, hatibin önünde ezan okumaya başlandığı zamana mahsustur. Çünkü bu durumda cuma namazına gitmekten alıkonma söz konusudur.

Nitekim Allah teâlâ bu hususta şöyle buyuruyor:

“Cuma günü namaz için çağrıda bulunulduğu ,ezan okunduğu zaman, Allah’ı zikretmeye koşun, alış verişi bırakın.”

Bu vakitte alış verişin haramlığı hakkında nas bulunmaktadır. Alış veriş dışındaki meşguliyetler de ona kıyas edilir, ister akit olsun ister olmasın, fark etmez. Çünkü bu sayılanların hepsi elde edilmesi istenen gayeyi gerçekleştirmeye, yani cuma namazının eda edilmesine engel olur. ( ed-Dürrü’l-Muhtâr, I, 770; el-Bedâyi’,I, 270; Bidâyetü’l-Müctehid, 1,160, II, 167; el-Kavânînü’l-Fıkhiyye, 31; el-Mühezzeb, I, 110; HâşiyetudDüssükî, I, 386; Muğnil-Muhtâc, I, 25 vd.)

Şafiiler bu hususa şunu da ekliyor:”Cuma günü zevalden sonra, ezandan önce alış veriş ve benzeri işlerin yapılması mekruhtur.”

Hanbelilere göre cuma günü namaz vaktinde, alış veriş dışındaki icare, sulh ve nikâh gibi işleri görmek ve akitleri yapmak mekruh değildir. (el-Muğnî,II, 297 vd.) Çünkü ayetteki yasak sadece alış verişe mahsustur. Alış veriş dışındaki işler cumaya gitmekten meşgul etme bakımından ona denk değildir. Çünkü bunlar az vuku bulan şeylerdir. Dolayısıyla bunları alış verişe kıyas etmek sahih değildir.

Kadınların Cuma Vakti Alış Veriş Yapması Günah mı?

Cuma günü Cuma ezanı okunurken alış-verişin haram; ya da bazılarına göre mekruh olması “Cuma ezanı okunurken alış-verişi bırakın, Allah’ın zikrine koşun“(Cuma Suresi 9. Ayet) ayetinden kaynaklanmaktadır. Yani burada Allah’ın bir emri vardır ve bu emri yerine getirmek vaciptir. Alış-verişi bırakmayan, vacibi terk etmiş, yani haram işlemiş olur. Alış verişin yasaklanması ve cumaya acele etmenin farz olması keyfiyeti, sadece cuma namazı ile muhatap olanlara mahsustur. Cuma namazı kılmakla muhatap olmayan kadın, çocuk ve seferî için böyle bir yasak söz konusu değildir.

Ancak ayette geçen “Alış verişi bırakın Cuma’ya koşun” umumi emrinden, çocuklar, deliler ve sakatlar gibi kadınlar da ittifakla istisna (tahsis) edilmiştir. Diğer bir ifade ile, kadınlar cumaya gitmek zorunda değillerdir. Haramlığın sebebi “koşma” (sa’y) vacibinin terk edilmesi olduğuna, (Bedâyi N/270; In Âbidin N/161; Zuhaylî N/264) bu ise kadınlara vacip olmadığına göre, cuma ezanı okunurken alış-veriş yapmakta olan bir kadın, bu fiili ile vacibi terk etmiş olmayacağından haram işlemiş olmaz. Çünkü, dediğimiz gibi, o saatte alış-veriş yapmanın haram olmasının sebebi sa’yi (acele etmeyi) terk etmiş olmaktır. Kadın ise alış-veriş yapmakla böyle bir vacibi terk etmiş olmaz. Yani burada o illet bulunmaz. Illetin olmadığı yerde ise ma`lül de (ona bağlı hüküm de) bulunmaz. Netice olarak Cuma ezanı okunurken ve cuma namazı kılınırken kadının alış-veriş yapması haram olmaz.

Cuma günü ezan vaktinde yapılan alış veriş geçerli midir, yoksa batıl olup fesh mi edilir?

Hanefîlere göre ezan vaktinde yapılan alış veriş sahihtir. Fakat tahrimen mekruhtur. Çünkü onlara göre alış verişi terk etmek alış verişin kendisi için değildir, belki o sebeple hutbeyi dinlemeyi terk etmekten ötürüdür. Şafiilerin görüşü de buna yakın olup, alış veriş sahih fakat haramdır. (Tebsiratül – Hükkam, İbni Ferhun bi-Hamiş Fethı’l- Ali, II, 378; eş- Şerhu’s Sağir, I, 514.)

Malikîlere göre bu alış veriş fasittir. Meşhur olan görüşe göre feshedilir. Hanbeliler de bu alış veriş sahih değildir demişlerdir.

Alimlerin bu meselede farklı görüşlere sahip olmalarının sebebi, aslı mubah olan bir şeydeki yasak, eğer yasakta ki bir vasıf sebebiyle kayıtlandınlmışsa yasaklanan şeyin fasit olması sebebiyle bu yasağın geri dönüp dönmemesi meselesidir.

Kaynak: Sorularla İslamiyet