Disiplin , çocukların davranışını etkileme yönünde amaçlı bir girişimdir . Nihayetinde çocuklar kurallarla büyür ! Anababaların , neyin kabul edilebilir ya da kabul edilemez olduğuna , neyin pekiştirileceğine ya da neyin cezalandırılacağına karar verdikleri genel yaklaşımlardan farklı olarak bilişsel yaklaşım , çocukları davranışları hakkında düşünmeye , davranışlarını değerlendirmeye , doğru ve yanlışın ne olduğuna kendi kendilerine karar vermeye özendirmektedir . Bu ise çocukların ahlaki gelişimine çok önemli ve kalıcı katkılar sağlamaktadır .

Bilişsel bir yaklaşım , anababaların ya da öğretmenlerin , çocukları davranışlarının veya tutumlarının haklı olup olmadığını ve bunun nedenlerini düşünmeye sevk edecekleri her türlü yol ve yöntemi içerir . Bu , çocukların davranışlarının yararlılık ya da uygunluğuna karar vermelerinde ve sonuçlarını idrak etmelerinde yardımcı olmayı hedeflemektedir . Dolayısıyla disiplin uygularken , bilişsel yaklaşımın ahlaki gelişim için doğurguları vardır .

Bu yaklaşımın en önemli yönü , çocukların zihin gelişimi düzeylerinin dikkate alınmasıdır . Yetişkinler , çocuklardan yeteneklerinin üzerinde bir akılyürütme beklememeli ve bu talebi onlara sunmamalıdır . Çocuklar , bilişsel aktivitelere ne kadar çok dahil edilirse o kadar faydalı olur .

Bilişsel yaklaşımı , çocuklarının anlayışı ve algısı için uygun olmayan bir anababa örneği üzerinden konuşalım . Beş yaşındaki Fatih kahvaltılık mısır gevreğini masanın üzerine döküp dağıtır ve kahvaltıdan sonra gevrek kutusunu kapatmaz . Bir sabah , annesi Fatih’in gevrekleri niçin masaya ve yerlere dökmemesi için ve niçin kutuyu mutlaka kapatması gerektiğini tüm detaylarıyla oğluna anlatır . Bu dersten sonra oğluna , ertesi sabah kahvaltıda ne yapacağını sorar . Fatih , ‘‘ Tost yiyeceğim ’’ yanıtını verir . Annenin uzun uzadıya akılyürütmesi , çocuğun bilişsel seviyesinin üzerinde olduğu için , yaptığı teferruatlı açıklama bilişsel bir teknikten çok , bir ceza işlevi görür ! Çocuklara sunduğumuz tarzlar onların hizasında olduğumuz sürece ancak işe yarar hale gelebilir !

Bilişsel yaklaşım yöntemi , çocuklar zihinsel olarak geliştikçe gitgide daha fazla etkili olmakla birlikte , belli bir düzeye ulaşmış okul öncesi çocuklarda da fayda sağlamaktadır . Okul öncesi çocuklardaki bilişsel yaklaşım yöntemini yine bir örnek üzerinden somutlaştıralım . Dört yaşındaki Betül , kendince yorumladığı bir ‘‘ deney ’’ olarak kediyi bodrumdaki yedek buzdolabına koyar . Onu orada bırakmaya niyeti olmamasına karşın kediyi buzdolabında unutur . Ertesi sabah kahvaltıda annesi bir süredir kediyi görmediğini söyler . Betül’ün gözleri yerinden fırlar ve hemen aşağıya koşarak kediyi buzdolabından dışarı çıkarır . Annesi bu sırada onu izlemektedir ve öfkeyle kızına sert bir tokat atar … Anne burada , Betül’ün yanlış bir şey yaptığını bildiğini ama bunun kasıtlı olarak yapmadığını söyleyebilirdi ! Onu tokatlamak yerine , anlayabileceği bir düzeyde , kedilerin de aynı insanlar gibi hislerinin olduğunu , acı duyabileceklerini , soluk almak için havaya gereksinimlerini olduğunu açıklayabilirdi . Ve devamında çocuğun , kedinin durumunda olsaydı neler hissedebileceği ile ilişkilendirme yapabilirdi . Şüphesiz bu çok daha etkili olurdu çünkü Betül , gelişimsel olarak bu bilişsel yaklaşımı kavramaya kesinlikle hazırdı . Betül şimdi yedi yaşında , kedilerden hala korkuyor ve zaman zaman hayvanlara yönelik şiddet içeren yıkıcı eğilimler gösterebiliyor !

Peki burada yanlış olan neydi ? Şiddet gibi birinci tip cezalar çocuklara ileriki yaşamları adına olumlu bir kazanımdan ziyade olumsuz davranış kazandırmaktadır . Eğer annesi şiddet yerine ona durumu , çocuğunun kavrayacağı düzeyi tespit ederek açıklama çabasına girseydi Betül bu durumu anlayacak , ve hayvanlara iyi davranan bir yapıya sahip olacaktı . Hayvanlara olan davranışı büyük olasılıkla ceza korkusundan değil , onların da duyguları olduğu ve kötü muamele görmemeleri gerektiği konusunda geliştirdiği empatik anlayıştan kaynaklanmış olacaktı . Çocuklara yönelttiğimiz yetiştirme tarzlarının onların yetişkinlikteki yaşamlarına nasıl etki ettiğinin önemine dikkat çekmek isterim !

Bilişsel bir yaklaşım , çocuklara belli davranışların neden iyi ya da kötü olduğunu anlayabilmeleri konusunda insani ve zihinsel bir amaç gütmektedir . Çocuklarımızın düşünme yollarını bildiğimiz taktirde hem onlarla olan ilişkimiz hem de ahlaki kazanımlarını doğru yönetmemiz olumlu yönde etkilenecektir .

Anababalar olarak çocuk yetiştirmede ideal olan , çocuklara belli sınırlar koyarken diğer taraftan da derece derece artan bir özgürlük vermektir . Çocuklar geliştikçe , onlara davranışları ve kararları konusunda sorumluluk almalarına daha fazla imkan sağlanmalıdır . Bunu yapmak , çocukları için en iyinin ne olduğunu ebeveynlerin bildiğini düşünen ve onları bağımlı tutma gereksinimi olan anababalar ve öğretmenler için güç olabilir . Fakat zaten çocuklar eninde sonunda kendi kararlarını alabilme ve yaşamlarını yönetebilme yeteneğini kazanmak zorundadırlar . Çocuklarımıza yapacağımız belki de en büyük haksızlık onları ipotekli ve bağımlı kimlikler haline getirmektir !

Bilişsel beceriler bir gecede öğrenilmez . Peyderpey artan sorumluluklar ve çocukların da bu yöndeki istekliliği süreci hızlandırabilir . Örneğin , bir çocuğa küçük kardeşinin sorumluluğunu vermek , hayvan bakımı konusunda çocuklardan yardım istemek , başkalarının iyiliği için onlara görev ve sorumluluklar vermek çocukları ileride çok daha başarılı bireyler haline getirmektedir .

Çocuklarımıza ahlaki gelişimi kazandırmaya çalışırken ilk yapmamız gereken onlara doğru rol-modeller sunmaktır . Öncelikle anne ve babalar , doğru davranışları ile çocuğa örnek olmalıdır . Başka bir özellik ise rol alma yöntemidir . Yani çocuklara belli rolleri ortaya oyabilme şansının verilmesidir . Rol alma , kişinin bilinçli olarak kendini başkasının yerine koymasıdır . Böylece çocuklardaki empati duygusu da geliştirilmektedir . Ahlak gelişiminde başka bir önemli konu ise ahlaki atmosfer durumudur . Bir çocuğun ailesi , evi , okulu ve hatta sınıfı acaba hangi ahlak gelişim evresinde bulunmaktadır ? Bu ahlaki atmosfer çocuğun içinde bulunduğu havadan etkilenmesine sebep olmaktadır . Çocuklara aynı zamanda , hem evde hem de okulda , bilişsel & ahlaki çatışma ortamı yaratılmalıdır . Anababaları evde , değerler ve ahlaki sorunlar hakkında konuşan çocuklar , ahlaki kazanımda büyük ilerlemeler de kaydetmektedir .

Çocuklarımız bizim en kıymetli varlıklarımız ! Çocuklarımıza olan sevgimizi , onların hayatına doğru mesajlar ve doğru kazanımlar vererek göstermemiz temennisiyle …